Traditie versus moderne tijden: de voor- en nadelen van de 50+1-regel in de Bundesliga

In het voorjaar van 2022 haalden fans van Eintracht Frankfurt het wereldnieuws tijdens de tweede wedstrijd van de Europa League-kwartfinale toen ze in Barcelona 30.000 kaartjes veroverden - ook al waren er officieel maar 5.000 kaartjes gereserveerd voor uitfans. In een Camp Nou vol enthousiaste fans won Eintracht met 3-2. "Ik ben ervan overtuigd dat dit het resultaat heeft beïnvloed", zei Eintracht-voorzitter Axel Hellmann destijds.

Eintracht is een club met meer dan 100.000 leden, die allemaal hun stem kunnen overbrengen op de clubleiding. In de waarste zin van het woord zijn ze mede-eigenaar van het team. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de fans van Liverpool FC, hoopten de meegereisde Eintracht-supporters niet alleen op een overwinning. Ze zetten zich in voor het succes van een club waarin ze een leidende, medebepalende rol spelen. Dit wordt mogelijk gemaakt door de zogenaamde '50+1-regel'.

Achtergrond

Kort samengevat is deze 50+1-regel ingevoerd om de identiteit van voetbalclubs te behouden en te voorkomen dat externe investeerders de controle overnemen en puur economische belangen nastreven.

"De Duitse toeschouwer is van oudsher nauw verbonden met zijn club," zei BVB-directeur Hans-Joachim Watzke in 2016. "En als hij het gevoel krijgt dat hij niet langer wordt gezien als fan, maar als klant, dan hebben we een probleem." De 50+1-regel beschermt juist tegen dit soort verdeeldheid. Er zijn maar weinig landen waar voetbal zo diep geworteld is in de samenleving als in Duitsland. Veel clubs zijn opgericht als geregistreerde verenigingen (e.V.), waarin de leden een beslissende rol spelen, zo niet de doorslaggevende rol. De 50+1-regel werd ingevoerd om ervoor te zorgen dat de medezeggenschap van de leden in de clubs behouden blijft.

Historische ontwikkeling

In de jaren '90 van de vorige eeuw maakte het Duitse voetbal een fase van economische herstructurering door, die gepaard ging met veranderingen in het Duitse clubrecht. In deze periode werden voetbalclubs steeds meer gezien als commerciële ondernemingen en bestond de vrees dat externe investeerders - met name uit het bedrijfsleven - de controle over de clubs zouden kunnen overnemen. Van oudsher waren Duitse clubs non-profitorganisaties die werden bestuurd door ledenverenigingen en tot 1998 was elk privé-eigendom verboden. De 50+1-regel, die dat jaar werd ingevoerd, helpt om de schulden en lonen onder controle te houden en de ticketprijzen laag te houden in vergelijking met andere grote competities in Europa.

Basisprincipe van de 50+1-regel

De regel stelt dat de geregistreerde vereniging (e.V.) die het professionele voetbal leidt de meerderheid van de stemrechten moet hebben in de onderneming (in Nederland vaak een BV - red.) die de wedstrijdactiviteiten organiseert.

De naam van de regel verwijst daarom naar het feit dat de leden van een club 50 procent plus één extra stem van de stemrechten moeten hebben - dus een meerderheid. Samengevat betekent dit dat de clubs - en dus de fans - het laatste woord hebben over hoe ze worden bestuurd, in plaats van een externe invloed of investeerder. Volgens de regels van de Duitse voetbalbond (DFL) mogen voetbalclubs niet in de 1e Bundesliga of 2e Bundeliga spelen als externe investeerders de leiding hebben. Dit betekent dat particuliere of commerciële investeerders geen clubs kunnen overnemen en maatregelen doordrukken die winst belangrijker vinden dan de wensen van de fans. Dit is ook een bescherming tegen meedogenloze eigenaars en beschermt de democratische praktijken van Duitse clubs. Het basisprincipe kan in verschillende aspecten worden samengevat.

Stemmeerderheid voor de club:

Het centrale element van de 50+1-regel is dat de club ten minste 50 procent plus één stem in de vennootschap moet hebben. Dit betekent dat de leden van de club de meerderheid van de stemrechten hebben en dus een beslissende invloed kunnen uitoefenen op strategische beslissingen in de professionele sector. De regel versterkt de rol van de clubleden als medebeslissers en zorgt ervoor dat belangrijke beslissingen, zoals de verkiezing van de Raad van Bestuur of fundamentele strategische beleidskeuzes, in handen zijn van de clubleden.

Ledenparticipatie:

De regel bevordert de deelname van leden aan het clubleven. Dit gaat verder dan puur sportieve aspecten en omvat ook deelname aan fundamentele strategische beslissingen. De 50+1-regel is sterk gekoppeld aan het doel om de identiteit van voetbalclubs te behouden. Dit omvat het behoud van tradities, clubcultuur en nauwe banden met de fans.

Sociaal aanvaardbare afstemming:

De 50+1-regel draagt ook bij aan een sociaal verantwoorde oriëntatie van clubs door ervoor te zorgen dat beslissingen niet uitsluitend worden ingegeven door economische belangen en dat er rekening wordt gehouden met de sociale verantwoordelijkheid ten opzichte van de fans en de gemeenschap. Voetbalclubs moeten niet alleen worden gezien als commerciële ondernemingen, maar ook als sociale instellingen die een verantwoordelijkheid hebben tegenover hun fans en het publiek.

De integriteit van de competitie waarborgen:

De regel is bedoeld om de integriteit van de competitie te waarborgen door ervoor te zorgen dat clubs op sportief niveau concurreren en niet onrechtmatig worden bevoordeeld door externe financiële invloeden.

Naleving van de 50+1-regel aan de hand van het voorbeeld van Bayern München

Uiteindelijk behoudt de moederclub tot op zekere hoogte meerderheidszeggenschap.

In het specifieke voorbeeld van Bayern München zijn de aandeelhouders van het professionele mannenteam (FC Bayern München AG) de ledenvereniging (FC Bayern München e.V. - 75%), Adidas (8,3%), Allianz (8,3%) en Audi (8,3%).

Terwijl duizenden van de inmiddels meer dan 300.000 Bayern-leden - het grootste aantal leden van welke sportclub ter wereld dan ook - het recht hebben om bijvoorbeeld Herbert Hainer als clubpresident te kiezen, heeft slechts een handjevol - allemaal werknemers van het moederbedrijf - datzelfde recht rechtstreeks in Leipzig.

Uitzonderingen op de 50+1-regel onder strikte voorwaarden

Hoewel het basisprincipe duidelijk een meerderheid voor de club voorschrijft, zijn er bepaalde uitzonderingen waardoor een investeerder de meerderheid kan overnemen. Deze uitzonderingen zijn echter onderworpen aan voorwaarden om ervoor te zorgen dat de investeerder al nauwe banden en financiële steun aan de club heeft gegeven. Er is echter geen gestandaardiseerde lijst met voorwaarden, omdat de Duitse voetbalbond (DFL) van geval tot geval beslist over de toelaatbaarheid van uitzonderingen.

Hier zijn echter enkele aspecten waarmee meestal rekening wordt gehouden: Financiële steun op lange termijn, aantoonbaar engagement, samenwerking op lange termijn, behoud van de clubidentiteit, garanties voor de jeugdafdeling,. 

In het algemeen wordt ervoor gezorgd dat de verwerving van een meerderheidsbelang niet leidt tot een te hoge schuldenlast van de club en indien mogelijk moet een investeerder ook ervaring hebben in de sportbusiness.

Uitzonderingen op de 50+1-regel

Bayer Leverkusen en Wolfsburg zijn twee speciale gevallen in de Bundesliga die gebaseerd zijn op het feit dat investeerders die al meer dan 20 jaar een belang in een club hebben een uitzondering hebben gekregen op de 50+1-regel.

Bayer Leverkusen werd in 1904 opgericht door werknemers van het Duitse farmaceutische bedrijf Bayer, dat zijn hoofdkantoor in de stad had. VfL Wolfsburg werd opgericht in 1945, slechts zeven jaar nadat de stad zelf werd gesticht om werknemers van Volkswagen te huisvesten. Beide bedrijven zijn dus altijd eigendom geweest van hun respectievelijke clubs, lang voordat ze promoveerden naar de Bundesliga.

TSG uit Hoffenheim is een iets ander geval. Het feit dat de club in de Bundesliga speelt, een bescheiden sportclub in een dorp met iets meer dan 3.000 inwoners, is het resultaat van investeringen van miljardair Ditmar Hopp, medeoprichter van technologieconcern SAP. Hopp pompt al meer dan twintig jaar miljoenen euro's in Hoffenheim - zijn thuisclub. Daarmee heeft hij de club geholpen om door te breken van de amateurcompetitie naar de derde plaats in de Bundesliga in 2018. In 2015 nam Hopp de volledige leiding over de voetbalclub. De reden hiervoor is dat de uitzonderingsregel van de DFL, die Bayer en Wolfsburg toestaat om eigenaar te worden, niet alleen geldt voor werkclubs. In plaats daarvan kunnen individuen ook de volledige zeggenschap krijgen als ze meer dan 20 jaar "voortdurend en aanzienlijk" hebben bijgedragen aan het succes van hun club. Hopp past in deze regeling.

Hoewel de voorgaande voorbeelden voldoen aan de bovenstaande voorwaarden voor een vrijstelling, is RB Leipzig een speciaal geval. RasenBallsport Leipzig e.V. - ja, dat is de officiële naam van de club - was in staat om 50+1-regel te omzeilen door een maas in de wet. De club, die zichzelf geen "Red Bull" mocht noemen, werd opgericht in 2009. In dat jaar verwierf het de licentie om deel te nemen aan de vijfde Duitse voetbalcompetitie van een kleine club genaamd SSV Markranstädt. Red Bull, het bekende energiedrankbedrijf, pompte vervolgens miljoenen in de club, vergelijkbaar met wat Hopp deed met Hoffenheim. Het verschil tussen de twee clubs is dat Red Bull zijn club controleert door het aantal leden te beperken tot 21, waardoor het de kleinste club in de Bundesliga is. De identiteit van sommige leden van RB Leipzig is niet bekend, maar er wordt aangenomen dat ze allemaal banden hebben met het bedrijf, dus in feite kan Red Bull de club toch bij volmacht controleren.

Discussies en kritiek

In de afgelopen jaren zijn er discussies geweest over een mogelijke versoepeling of afschaffing van de 50+1-regel. Sommige clubs en investeerders zijn voorstander van een verandering, terwijl veel fans en traditionele clubs de regel willen behouden om de identiteit van het voetbal te beschermen. De volgende punten van kritiek staan in het bijzonder centraal:

Concurrentievermogen en internationaal succes:

Sommige critici beweren dat de 50+1-regel Duitse clubs belemmert in de internationale competitie. Clubs uit landen waar externe investeerders onbeperkte invloed hebben, zouden in een betere financiële positie kunnen verkeren en daardoor succesvoller zijn in competities zoals de UEFA Champions League.

Financiële uitdagingen en investeringen:

Clubs, vooral traditionele clubs, kunnen door de beperkingen moeite hebben om voldoende financiële middelen te genereren om te concurreren met internationale topclubs. Tegenstanders van de regel stellen dat de mogelijkheid om externe investeerders aan te trekken nodig is om economische uitdagingen te overwinnen en te investeren in transfers van spelers of infrastructuur.

Beperking van individuele clubbeslissingen:

Er zijn mensen die beweren dat de regel de individuele keuzevrijheid van clubs beperkt. Volgens de kritiek moeten clubs individueel kunnen beslissen of en in welke mate ze externe investeerders aantrekken.

Het is echter belangrijk om te benadrukken dat de kritiekpunten niet door iedereen worden gedeeld. Anderen zijn voor het behoud van de regel, die volgens hen helpt om stadions te vullen en een onvergetelijke wedstrijdervaring te creëren. BVB-baas Watzke vertelde SportBild dat hij nooit zou willen dat Duitse fans worden"uitgemolken" voor geld "zoals dat in Engeland gebeurt". Veel fans, clubleden en traditionele clubs verdedigen de 50+1-regel met hand en tand als een beschermingsmechanisme voor de identiteit en onafhankelijkheid van voetbalclubs. De discussie over de regel blijft daarom complex en controversieel.

Verder kijken dan de Duitse horizon

Door de ongebreidelde commercialisering in het wereldvoetbal dient de Duitse 50+1 regel nu als oriëntatiemodel voor veel competities. Bij de opening van het 41e DFB-congres in 2013 benadrukte voormalig UEFA-voorzitter Michel Platini het Bundesliga-model als de gouden standaard: "Terwijl de rest van Europa saaie competities, halflege stadions en clubs op de rand van faillissement heeft, verkeert het Duitse voetbal in een opmerkelijke staat van gezondheid." Een decennium later is deze uitspraak nog steeds waar, want er zijn nog steeds geen meldingen van overtredingen tegen Financial Fair Play in Duitsland. In andere Europese competities zijn berichten over economische problemen en sancties in het kader van Financial Fair Play echter aan de orde van de dag.

50+1 regel als model voor Engels voetbal:

Na het debacle in de Super League begon er een debat in de Engelse Premier League over de invoering van een 50+1 regel naar het voorbeeld van de Duitse regel. De fans van Engeland waren fervent voorstander van meer medezeggenschap. Nieuwe regels voor investeerders en clubs in het Engelse professionele voetbal werden ook in de politieke arena besproken. Aanvankelijk kondigde de Britse regering aan dat ze de structuren in het profvoetbal zou herzien. Vooral de fans moesten een centrale rol spelen om de toekomst van het voetbal op lange termijn veilig te stellen. Tegelijkertijd trok een succesvolle petitie om de 50+1-regel aan te passen de aandacht op het eiland. Uiteindelijk moest de Britse regering de kwestie aanpakken onder druk van de fanscene.

Het resultaat: het Engelse voetbal krijgt een toezichthoudende instantie gebaseerd op de 50+1-regel. De Britse regering heeft dit geïnitieerd en ook een nieuwe licentieprocedure voor profclubs aangenomen. Eenmaal opgericht zal de nieuw opgerichte autoriteit uitgebreide bevoegdheden hebben en actief zijn in de top vijf competities van het mannenvoetbal. "Onze plannen zullen ervoor zorgen dat clubs hun financiën op verantwoorde wijze beheren", aldus Lucy Frazer, de verantwoordelijke minister. "Ze zullen voorkomen dat gewetenloze eigenaren clubs behandelen als handelswaar in plaats van als het geliefde gemeenschapsgoed dat ze zijn."

Naast het controleren van de financiële duurzaamheid van het businessplan en de herkomst van de bezittingen, zal het alle clubeigenaren verboden worden om de naam, het wapenschild en de shirtkleuren van de club te veranderen zonder de fans te raadplegen. Zelfs als het thuisstadion wordt verkocht of verplaatst, moet toestemming worden verkregen van de nieuwe toezichthoudende autoriteit.

Discussies in Amerika:

Ook in de VS zijn er herhaaldelijk discussies over het transformeren van Amerikaanse teams van "franchises" in corporaties, die minder als bedrijven en meer als culturele instellingen worden gezien. Dit zou zeker een grote stap zijn in de richting van het opbouwen van activistische fanclubs zoals we die hier in Duitsland kennen. Als eerste, kleinere stap wordt er gesproken over de oprichting van officiële fanclubs door de Amerikaanse eigenaars. Deze clubs zouden een zekere inspraak moeten krijgen in belangrijke beslissingen van het team.

Dat klinkt misschien gek. Het is immers moeilijk voor te stellen dat iemand als Cowboys-eigenaar Jerry Jones bereid is om zijn eigen macht te laten verwateren. Maar als de 50+1-regel de wereld iets heeft laten zien, dan is het wel dat het geven van inspraak aan fans een betrokkenheid kan stimuleren die niet alleen over winnen en verliezen gaat.

Actuele ontwikkelingen in Duitsland

Het Bundeskartellamt kondigde in de zomer aan dat de 50+1-regel in het profvoetbal van kracht zou blijven. Hiermee volgde de autoriteit een voorstel van de Duitse voetbalbond. Daarnaast zullen er in de toekomst geen uitzonderingen meer worden gemaakt, zoals voor TSG Hoffenheim, Bayer Leverkusen en VfL Wolfsburg; de regels voor de genoemde clubs zullen worden aangescherpt. Straffen naar het voorbeeld van Financial Fair Play kunnen onder andere opeisbaar worden. Er is ook bepaald dat een vertegenwoordiger van de club permanente inspraak moet hebben in beslissingen over de identiteit van de club (bijvoorbeeld over de clubkleuren of het logo).

TSG Hoffenheim is weer een 50+1-club:

Zoals TSG Hoffenheim op 29 november 2023 aankondigde, heeft beschermheer Dietmar Hopp de kritiek van het Bundeskartellamt en de aanpassingen van de DFL aangegrepen om de meerderheid van de stemrechten van Spielbetriebs GmbH zonder compensatie terug te geven aan de moederclub. De club keert dus terug naar de 50+1-regel. Dietmar Hopp sprak na afloop zijn opluchting uit: "Hiermee komt een einde aan een hoofdstuk in de geschiedenis van TSG dat de club en mijzelf veel wantrouwen en vijandigheid heeft gebracht. Ik weet dat de 50+1-regel, waar ik altijd voorstander van ben geweest en altijd naar heb gehandeld, een waardevol bezit is in het Duitse voetbal."