Op 6 februari 2022 kwam nieuws naar buiten dat Amsterdam op zijn grondvesten deed schudden. Marc Overmars, de legendarische vleugelaanvaller, op dat moment de succesvolle technisch directeur van Ajax, had grensoverschrijdend gedrag vertoond en onder andere 'dickpics' verstuurd naar een vrouwelijke collega, wat resulteerde in zijn ontslag. Die exit was het negatieve keerpunt in het verhaal van Ajax.
Succescoach Erik ten Hag vertrok na dat seizoen naar Manchester United. In zijn plaats werd Alfred Schreuder aangesteld, die door de slechte resultaten in januari 2023 alweer werd ontslagen. Een groot probleem was het uitblijven van de aanstelling van een nieuwe technisch directeur. Ajax verkocht voor honderden miljoenen aan spelers, maar slaagde er niet in het geld te herinvesteren in spelers die het Amsterdamse succes konden voortzetten. De coach van Jong Ajax Johnny Heitinga werd na het ontslag van Schreuder aangesteld als interim-trainer, maar de uiteindelijke derde plaats was een teleurstellende achteruitgang ten opzichte van de vorige seizoenen.
Ammoniak en bleekmiddel
In april 2023 werd Sven Mislintat aangesteld als technisch directeur. Heitinga werd bedankt voor zijn inspanningen en maakte plaats voor Maurice Steijn. Achteraf gezien was het wellicht een beter idee geweest om ammoniak en bleekmiddel te combineren dan Steijn en Mislintat. Die transferzomer verliet weer een reeks sterkhouders de club en Mislintat gaf meer dan 100 miljoen euro uit aan vervangers. De spelers die werden gehaald sloten totaal niet aan bij de wensen die Steijn had uitgesproken en de competitiestart verliep desastreus. In een zee van slechte resultaten en gerommel in de wandelgangen was het enige lichtpuntje in die periode het nieuws dat Alex Kroes, de succesvolle algemeen directeur van AZ, in maart 2024 zou worden overgenomen om de vertrokken Edwin van der Sar te vervangen.
In de eerste seizoenshelft van 2023/2024 volgden drie momenten die elk zouden kunnen worden gezien als het dieptepunt in de geschiedenis van Ajax. De eerste is een symbolisch dieptepunt. Op 24 september werd de Klassieker in de eigen Johan Cruijff ArenA tegen Feyenoord bij een stand van 0-3 in de 62e minuut definitief gestaakt nadat meerdere keren vuurwerk op het veld was gegooid. Twintig minuten later werd de hoofdingang van de ArenA bestormd en vernield door hooligans. De politie wist de relschoppers te verdrijven voordat er een echt gevaarlijke situatie kon ontstaan.
Mislintat werd die dag ontslagen, maar het tweede dieptepunt volgde op 29 oktober: het letterlijke dieptepunt. Op bezoek bij PSV verloor Ajax met 5-2. Het was de 10e wedstrijd op rij zonder overwinning en had tot gevolg dat de Amsterdammers aan het einde van dat weekend een historische laatste plek op de ranglijst bezetten. Steijn was op dat moment al ontslagen en voor hem in de plaats werd John van ‘t Schip aangesteld.
De mythe van Sisyphus
Om de weg van Ajax sinds die dag te begrijpen is het treffend om de vergelijking te trekken met Sisyphus: een figuur in de Griekse mythologie, die voor zijn wandaden tijdens het aardse leven gestraft werd in het hiernamaals met de taak om een groot rotsblok een steile berg op te duwen. Echter rolde het rotsblok constant weer naar beneden wanneer Sisyphus dicht bij de top van de berg kwam. Zo was hij gedoemd om eeuwig dat rotsblok de berg op te duwen en telkens als hij bijna klaar was zijn harde werk weer teniet te zien gaan.
Op het moment van de aanstelling van Van ‘t Schip was in ieder geval bekend dat de taak die hij voor zich had liggen van enorme omvang was, maar het begin van zijn termijn was voortvarend. In de laatste acht competitiewedstrijden van 2023 werden 20 punten behaald en het vertrouwen in goede resultaten begon weer te leven. De hoop was terug in Amsterdam. En toen stortte het rotsblok voor het eerst naar beneden. Het derde dieptepunt vond plaats: het sportieve dieptepunt. In de meest blamerende nederlaag in de geschiedenis van de club werd Ajax op 21 december door de amateurs van derdeklasser Hercules met 3-2 verslagen in de tweede ronde van het KNVB-bekertoernooi.
In de winterstop slaagde Van ‘t Schip erin de brokstukken van een vernederd elftal bij elkaar te rapen. De tweede seizoenshelft begon met gematigd succes en de aanknopingspunten begonnen weer zichtbaar te worden. Ook werd op 15 maart Alex Kroes aangesteld: de aangewezen persoon om Ajax weer terug te helpen naar de top. Op 2 april donderde het rotsblok weer naar beneden. Kroes werd door de raad van commissarissen geschorst met de intentie om de samenwerking definitief te beëindigen met als reden dat de nieuwe algemeen directeur een week voor de bekendmaking van zijn aanstelling 17.000 aandelen in Ajax had gekocht. Dat zou handelen met voorkennis zijn, een strafbaar feit.
Het onderzoek naar Kroes loopt vandaag nog, maar zijn ontslag bij Ajax bleef uit en op 25 april keerde hij terug in de directie. Niet als algemeen directeur, maar als technisch directeur. Ajax eindigde het seizoen op de vijfde plaats, de slechtste eindnotering sinds het seizoen 1999/2000 en Kroes ging naarstig op zoek naar een nieuwe trainer. Hij kwam uit bij Francesco Farioli. De Italiaanse oefenmeester leek de Amsterdamse defensie aardig op orde te krijgen, en beide wedstrijden in de derde voorronde van de Europa League werden gewonnen, net als de eerste van het tweeluik tegen Panathinaikos in de vierde voorronde en de eerste competitiewedstrijd.
De bergtop
De thuiswedstrijd tegen Panathinaikos leek op een overwinning af te gaan, maar in de slotfase kwamen de Grieken toch tot scoren en dwongen daarmee verlenging af, waarna penalty’s de winnaar moesten bepalen. De penaltyserie duurde 28 minuten en omvatte maar liefst 34 strafschoppen, waarvan Ajax er 13 raak schoot en Panathinaikos 12. Van zo’n resultaat gaat uiteraard de spreekwoordelijke zon weer schijnen: Ajax stond daardoor in de play-offs en verzekerde zich van Europees voetbal. De daaropvolgende zondag kukelde het rotsblok weer naar beneden. Op bezoek bij NAC Breda, de gedoodverfde degradatiekandidaat, ging Ajax met 2-1 onderuit.
Dat dit een verhaal is van vallen en opstaan zal inmiddels wel duidelijk zijn. Afgelopen donderdag werd een plekje in de groepsfase van de UEFA Europa League bemachtigd en daarmee zijn de eerste stappen de berg op alweer genomen. Het is te hopen dat Ajax, in tegenstelling tot Sisyphus, op een dag kan constateren dat de rots de top heeft bereikt. Dat die dag in een verre, onzekere toekomst ligt is duidelijk, maar dat de club en zijn miljoenen fans wereldwijd nooit zullen stoppen met naar die dag toewerken is een zekerheid.